راهنمای عملي زنده ماندن در زلزله
اين نوشته خاص زلزله در تهران نوشته‌شده‌است که به گفته بسياري از کارشناسان حدود بيست و دو سال تأخير داشته‌است و اين تأخير اصلاً خبر خوبي نيست، چون تاخير باعث انباشته‌شدن انرژي ميشود. انتظار مي‌رود زلزله -اگر بيايد- با قدرتي بالاتر از 7 (در مقياس ريشتر) خواهدبود.
پيش از آن که زلزله اتفاق بيفتد...
• اول از همه به فکر مکاني باشيد که در آن زندگي مي‌کنيد. بسياري از بناهاي تهران خصوصاً در مرکز و جنوب شهر قديمي هستند، خانه‌هايي بدون اسکلت فلزي. تا قبل از تصويب قانون ايمن‌سازي منازل در دهه شصت، بسياري از خانه‌هايي که با اسکلت فلزي ساخته‌مي‌شدند هم اصول ايمن‌سازي را رعايت نمي‌کردند. ضمن اينکه اصولاً بساز و بفروش‌هاي تهران افرادي هستند که اصولاً صلاحيت ساخت مسکن را ندارند و غالباً تشکيل شده‌اند از افراد کم‌سواد و سودجو که براي سود بيشتر حاضرند با جان شما معامله کنند. اما چيزي که مسلم است خانه‌هاي قديمي حتي تاب مقاومت در برابر زلزله پنج ريشتري را ندارند. اگر در چنين مکاني زندگي مي‌کنيد حتماً به فکر تهيه يک مکان ايمن باشيد. شايد يک روز معيار انتخاب مسکن مناسب را برايتان نوشتم، اما فعلاً دست‌به‌نقد اگر مي‌توانيد نقشه‌اي از گسلهاي تهران تهيه کنيد و به شدت از تهيه مسکن روي مرز گسل‌ها خودداري کنيد. هيچ ساختماني با هر درجه ضريب ايمني در مرز گسل‌ها سالم نخواهندماند.
• شصت در صد زلزله‌ها در نيمه‌شب اتفاق افتاده‌است. بعيد نيست که زلزله تهران هم جزو همين شصت‌درصدي‌ها باشد. فراموش نکنيد که بعد از اين لباس کامل را در کنار تخت و در دسترس قرار دهيد.
• همين الان که اين نوشته را تمام کرديد برويد دو تا بطري نوشابه خانواده خالي را از آب پر کنيد و داخل ماشين بگذاريد. حواستان باشد که هميشه آن را پر نگه داريد و دو بطري ديگر هم پر آب کنيد و در مکاني امن در خانه قرار دهيد. من فکر مي‌کنم کابينت‌هاي آشپزخانه جاي بدي نباشد.
• مکان‌هاي امن خانه را از همين الان شناسايي کنيد.
• يک ساک کوچک تهيه کنيد. سعي کنيد از نوعي باشد که دسته بلند دارند و روي دوش قرار مي‌گيرند. يا يکي از اين کوله‌پشتي‌ها که قديم‌ها براي کوه‌نوردي و در حال حاضر براي مدارس استفاده ميشود. چند تا کنسرو تن ماهي، کمي خشکبار، قند، يک راديوي کوچک و يک چراغ قوه داخل آن بگذاريد. براي تمام اين وسايل باطري تهيه کنيد و حواستان باشد هر دو ماه باطري را عوض کنيد. قوطي‌هاي تن ماهي را قبل از سررسيد مهلت مصرف عوض کنيد. اگر جا شد بطري‌هاي آب را هم داخل همين ساک قرار دهيد. پيچ‌گوشتي، شمع، چاقو، سوت، آچار فرانسه را هم داخل همين ساک قرار دهيد. لوازم کمک‌هاي اوليه را در اين ساک قرار بدهيد. شامل يک قيچي کوچک، باند استريل، چسب، قرص آنتي‌بيوتيک و استامينوفن، قرص اسهال، الکل و داروي مسکن. اگر دارويي داريد که عدم مصرفش باعث مرگتان ميشود از آنها هم چند تايي در ساک قرار بدهيد. اگر از سوييچ ماشينتان دو تا داريد يکي را داخل ساک قرار دهيد. اگر نداريد برويد يکي تهيه کنيد بعد آن را داخل اين ساک قرار دهيد. يک بسته دستمال کاغذي رولي فراموش نشود. چند متر طناب، حوله کوچک، مقداري پول و طلا يک يا دو قطعه خيلي کوچک از يادگاري که خيلي برايتان ارزش دارد. (بيخود بارتون رو سنگين نکنين. شايد ناچار بشين روزها اين ساک رو حمل کنين. به نظر من اگر ازدواج کردين سي‌دي عروسيتون، بهترين چيزه.)
• داخل اتاق خواب را از لوستر و تابلو و اکواريوم و آينه و هر چه وسايل اينطوري است خالي کنيد. تنها يک تخت براي اتاق خواب کافي است و احياناً يک ميز آرايش بدون آينه. همين لوازم را از اتاق خواب بچه برداريد. در مورد اتاق خواب او با سخت گيري بيشتري کار کنيد.
• با خيال نسبتاً راحت بخوابيد.
اگر زلزله اتفاق افتاد...
• قبلاً برايتان گفتم تمام جاهاي امن خانه را مشخص کنيد. چهارچوب درها، زير ميز نهارخوري و کنار ستون‌ها بهترين مکان‌ها هستند.
• اگر هنگامي که خواب بوديد ديديد که زمين مي‌لرزد زياد به خودتان زحمت ندهيد، تا از گيجي خواب بيدار شويد زلزله تمام شده‌است. مدت زلزله بين سي ثانيه تا يک دقيقه است. اگر از شانس بدمان زلزله يک دقيقه‌اي نصيبمان شد باز هم از جايتان تکان نخوريد در جايي که هستيد بمانيد و سرتان را حفظ کنيد. چون ساختماني که سي ثانيه جلوي زلزله ايستادگي کرده‌است سي ثانيه ديگر هم ايستادگي خواهدکرد (ايشاله). اگر دسترسي شما به يکي از اين نقاط امن فقط با يک گام امکان‌پذير است به طرف آن برويد. اگر قرار است چند قدم تا آن مکان برداريد شايد بهتر باشد در جاي خود سنگر بگيريد. حرکت در هنگام زمينلرزه کار بسيار سختي است.
• اگر هنگامي که سرگرم شمارش گوسفندان بوديد اين اتفاق افتاد به سرعت به طرف نزديکترين مکان امن در داخل آپارتمانتان برويد. حتما به همسر و فرزندان و کساني که با شما زندگي مي‌کنند اين مکان را ياد بدهيد. حتي اگر فرصت کرديد چند بار اين کار را تمرين کنيد.
• اگر عادت داريد کنار تختتان پارچ آب بگذاريد حتما از اين به بعد از پارچ و ليوان پلاستيکي استفاده کنيد.
بعد از اين که زلزله اتفاق افتاد...
• بعد از زلزله بسيار دقت کنيد بيشتر آسيب‌ها از اين زمان به بعد شروع ميشود.
• اول اينکه مراقب هر حرکت خود باشيد. به هيچ وجه از تخت خارج نشويد. احتمالاً اين نوشته را در مورد پاکسازي اتاق خواب از تابلو و آينه زياد جدي نگرفتيد، يا شب قبل پارچ آب و ليوان را کنار تخت گذاشته‌ايد و اينها حالا تبديل شده‌اند به بلورهاي زيباي شيشه. بعد از زلزله برق‌ها قطع شده‌است و از نور و اين حرف‌ها خبري نيست. حواستان باشد که يک حرکت اضافي مي‌تواند باعث بريدگي بسيار بد در پايتان بشود. باز هم حواستان باشد که در اين شرايط که شهر تبديل شده به تل عظيمي از خاک، زخم بسيار راحت عفوني ميشود. تا حالا اسم کزاز و قانقاريا به گوشتان خورده؟ دوا و دارو هم که ديگر خوابش را ببينيد. پس حواستان باشد به اين راحتي خودتان را زخمي نکنيد.
• اگر دمپايي روفرشي‌تان را پيدا نمي‌کنيد، يک تکه از ملافه روي دشکتان را بکنيد و دور پايتان بپيچيد. سعي کنيد قسمت کف را بسيار کلفت بپيچيد. اگر همسر داريد به او هم توصيه کنيد همين کار را بکند. بسيار سريع عمل کنيد اما هول نشويد تا حال هر چه مي‌خواست بشود شده.
• به سرعت فرزند کوچکتان (تا ده سال) را بغل کنيد و به طرف در برويد به همسرتان ماموريت بدهيد به طرف ساک و آب برود. اگر فرزندتان بزرگتر از ده سال است اجازه بدهيد خودش راه برود.
• احتمالاً چهارچوب در خانه از شکل خارج شده‌است. شايد ناچار شديد با کمي زور آن را باز کنيد. اگر خواستيد با زور شانه آنرا باز کنيد، دقت کنيد که خيلي محکم ضربه نزنيد. هيچ کس از آن سمت در خبر ندارد.
• زياد نگران بسته‌نشدن در خانه نشويد. نسبت خانه نيمه‌ويران به افراد دزد بيشتر از آن است که به خانه شما هم دستبرد بزنند.
• به هيچ وجه به اين تصور نباشيد که خانه شما که جلوي زلزله ايستادگي کرده بعد از اين هم جاي امني است. از خانه خارج شويد. حتماً حتماً با لباس گرم خارج شويد. اگر توانستيد يک پتو هم همراه برداريد، سرما هم به اندازه زلزله کشنده است. به گونه‌اي از خانه خارج شويد که گويي بار آخر است که اين خانه را ترک مي‌کنيد.
• شما جلو حرکت کنيد. بعد فرزندتان بعد همسرتان. اگر ناچار شديد کودکتان را در بغل بگيريد بهتر است فردي که کودک را در بغل مي‌گيرد از عقب حرکت کند. در حين حرکت بسيار دقت کنيد حتما دستان خود را به ديوار (اگر باقي مانده‌باشد) يا نرده يا به چيزي بگيريد. بسيار احتمال دارد که زير پايتان ناگهان خالي شود و اين دست گرفتن کمک ميکند که پرتاب نشويد.
• اگر در طبقات بالا زندگي مي‌کنيد به آرامي سقوط را شروع کنيد. چراغ قوه را شما در دست بگيريد و هر قدم را حساب‌شده برداريد و بعد نور را به عقب بيندازيد که همسر و فرزندتان بتوانند شما را تعقيب کند. به هيچ وجه ندويد.
• اگر بوي گاز شنيديد چراغ قوه را خاموش کنيد و سعي کنيد در تاريکي راهتان را پيدا کنيد. به هيچ عنوان از کبريت يا فندک استفاده نکنيد.
• اگر در طي حرکت از کنار واحدهاي همسايه صداي ناله يا کمک آنها را شنيديد توجه نکنيد. دقت کنيد که در حال حاضر نجات جان خودتان و خانواده‌تان در اولويت قرار دارد. يک مکث کوچک براي نجات جان آنان مي‌تواند به قيمت جان افراد خانواده خودتان تمام شود.
• در حياط آپارتمان بسيار مراقب باشيد. دهانه تمام چاه‌ها حالا ديگر باز شده‌است، ممکن است با کمي آجر يا سيمان پوشيده‌شده‌باشد و شکل کامل يک دام را براي فرو بردن شما تشکيل داده باشد. از کنار ديوار حرکت کنيد تا به در برسيد و زياد سرعت نداشته‌باشيد. اگر برايتان امکان دارد همين الان مکان چاه منزلتان را پيدا کنيد و آنرا شناسايي کنيد.
وقتي به محوطه بيرون خانه رسيديد...
• اگر فکر مي‌کنيد که مي‌توانيد با دست خالي به کمک همسايه برويد حتماً اين کار را بکنيد.
• خيلي خيلي خيلي مراقب بوي گاز باشيد. اگر اين بو را حس کرديد به سرعت به طرف جهت مخالف آن فرار کنيد. هنگام حرکت سعي کنيد از وسط خيابان يا کوچه عبور کنيد (کنارهاي پياده‌رو معمولاً يکي از هزاران دهانه چاهي هستند که حالا ديگر سرپوش ندارند.)
زماني که از کار نجات همسايه فارغ شديد به دقت اين اعمال را انجام دهيد.
• اگر در مرکز شهر هستيد هر چه سريعتر خود را به سمت خارج شهر برسانيد. به ذهنتان هم خطور نکند که به همراه زن و بچه براي نجات برادر يا خواهر يا پدر و مادري که دو خيابان بالاتر يا پايينتر هستند برويد. من شما را درک مي‌کنم که دوست داريد برادر، خواهر، مادر يا پدر خود را هم نجات دهيد، اما فرزندان خود را فراموش نکنيد. شما سوپرمن نيستيد. در ضمن اگر مجرد هستيد حتماً براي نجات افراد خانواده اقدام کنيد. عموماً خطاب من در اين نوشته افراد متأهل است.
• در صورت بروز زلزله بيش از سيصد هزار علمک گاز در تهران منفجر خواهدشد. همانطور که مي‌دانيد براي اينکه گاز در لوله‌ها جريان پيدا کند تحت فشار به مايع تبديل ميشود و شکستن لوله باعث انفجار آن خواهدشد. چون در آن زمان در تهران آبي پيدا نمي‌شود که آتش را مهار کند رفته رفته همه چيزهاي سوختني در تهران خواهدسوخت. حواستان باشد که حتي آسفالت خيابان هم که از مواد قيري تهيه شده‌اند در حرارت خاصي شروع به سوختن ميکند. اما بهترين هيزم دم دست براي آتش‌سوزي وسايل خانه و اتومبيل‌هاي پر از بنزين هستند. زماني که آبي براي خاموشي اين آتش نباشد آتش‌هاي کوچک با هم متحد مي‌شوند و آتش بزرگتر تشکيل مي‌دهند و اين روند ادامه دارد. احتمالاً کمتر از دوازده ساعت بعد از زلزله آتش‌سوزي‌هاي بزرگ تمام سطح شهر را پوشانده. اگر در فرار به فضاي باز تعلل کنيد احتمالاً در حلقه اين آتش گرفتار خواهيدشد. فرار از اين حلقه‌هاي آتش چندان کار راحتي نخواهدبود. دودي که از اين آتش‌سوزي بلند خواهدشد به‌شدت مسموم‌کننده و کشنده است. پس اگر در حلقه آتش گرفتار شديد زياد نگران نباشيد؛ قبل از اينکه زنده زنده بسوزيد خفه خواهيدشد.
• نمي‌توانيد زياد به ماشينتان اميد داشته‌باشيد، اما اگر در حاشيه شهر زندگي مي‌کنيد و به فرض محال ديديد که خيابانها باز هستند حتماً از ماشينتان استفاده کنيد و به طرف خروجي‌هاي شهر در جنوب يا غرب شهر برويد. زياد به خروجي‌هاي شرق تهران اميد نداشته‌باشيد. احتمالاً تمام جاده‌هاي کوهستاني مسدود خواهدشد.
• حتماً حتماً حتماً همين الان با تک تک افراد خانواده که مي‌شناسيد قرار يک فضاي باز که بعد از زلزله بتوانيد همديگر را در آنجا ملاقات کنيد بگذاريد. مثل خروجي اتوبان کرج يا ورزشگاه آزادي يا پارک ملت يا ... . شهردار سابق (کرباسچي) بيش از صد قطعه زمين را براي اسکان ساکنان تهران بعد از زلزله در نظر گرفته‌بود که در طي اين چند سال تقريباً تمام اين زمين‌ها تبديل به برج شده‌است. به همين جهت ناچاريد از چند پارک بزرگ و ورزشگاه‌ها براي اينگونه قرارها استفاده کنيد. بعد از زلزله نه اتوبوسي هست که به طرف آنان برويد نه تلفني هست که از هم خبردار شويد. اين بهترين راه براي پيدا کردن همديگر است. بهتر است قرار ملاقات را براي تنها يک يا دو روز بعد از زلزله بگذاريد، اما اگر فکر مي‌کنيد که در محل امني زندگي مي‌کنيد مي‌توانيد قرار را براي اولين ساعات بعد از زلزله بگذاريد. اگر فضاي خاصي را مشخص نکرده‌باشيد بعيد است به اين سادگي از زنده بودن آنان باخبر شويد.
• اگر فکر مي‌کنيد که نياز داريد براي برداشتن پاره‌اي وسايل به داخل ساختمان بازگرديد حتماً تا صبح صبر کنيد. روشنايي هوا بسياري از خطرهاي ناپديد را آشکار خواهدکرد.
• به هيچ وجه در طي مراسم زلزله و بعد از آن براي نظافت شخصي از آب استفاده نکنيد. آب موجود را فقط براي آشاميدن استفاده کنيد.
• هر از گاهي به راديوتان يک سر بزنيد اما بعيد است برنامه‌اي از تهران برايتان پخش شود. به فرض محال اگر ايستگاه پانزده خرداد سالم بماند مجري بايد خيلي بيرحم باشد که زن و بچه‌اش را ول کند و بيايد براي شما موسيقي بگذارد. اما ممکن است دو روز بعد از زلزله بتوانند جوري راديو را راه بيندازند.
• اگر آنقدر شانس داشتيد که ماشينتان سالم بود و مسير باز بود، در حرکت از تهران درنگ نکنيد. براي اينکه شک شما را به يقين تبديل کنم چند نکته را يادآوري مي‌کنم:
از جمعيت دوازده مليوني تهران حدود هشت مليون نفر بعد از زلزله زنده خواهندماند. هر سه سد اطراف تهران ضد زلزله نيستند و از بين خواهندرفت. حتي دسترسي به چاه‌ها براي استفاده از آب آنها غيرممکن خواهدبود. براي تأمين آب اين جمعيت عظيم هيچ کاروان تانکري روي زمين کافي نخواهدبود. در نتيجه استفاده از آب غيربهداشتي اجتناب‌ناپذير خواهدشد. ضمن اينکه مسئله اسکان و تغذيه اين جمعيت عظيم بعد از چند روز مشکلي غيرقابل‌حل خواهدشد. از طرفي استفاده از آب آلوده باعث همه‌گير شدن بيماري‌هاي عفوني و اسهال و وبا خواهدشد و ...
چاره‌اي نيست. بايد اين شهر را به قصد يکي از شهرهاي نزديک تهران ترک کرد. مي‌توانيد بعد از اينکه همراهانتان را در آنجا اسکان داديد براي کمک به عمليات نجات بازگرديد.
• در حين عمليات نجات حواستان به آتش باشد. از دست شما يکنفري کار زيادي برنمي‌آيد. اگر با مصالح ساختماني سر و کار داشته‌باشيد منظور من را خوب درک مي‌کنيد. به همين جهت اگر در جايي ديديد که چند نفر سعي مي‌کنند فردي را از خاک بيرون بکشند به کمک آنها برويد. مي‌توانيد بعد از آنها خواهش کنيد که براي کمک عزيزان شما بشتابند. بسياري از نجات‌ها در اين زمان با همکاري جمعي معني پيدا ميکند.
• اگر خواستيد براي خروج فردي که از زير آوار فرياد مي‌کشد برويد دو نکته را فراموش نکنيد:
اگر واقعا فکر مي‌کنيد مي‌توانيد اينکار را بکنيد، حتماً يک کلنگ داخل ماشينتان بگذاريد. بعد از زلزله مي‌فهميد مخترع آن چه نعمتي را اختراع کرده‌است.
اگر نيمي از بدن فردي را بيرون از آوار ديديد با کمک کلنگ و احتمالاً دو سه نفر ديگر شايد بتوانيد از زير خاک خارجش کنيد. اگر تنها از زير هزاران کيلو آوار صدايش را شنيديد بهتر است دست به هيچ اقدامي نزنيد تا شايد کمک‌هاي خاص با وسايل ويژه برسند.
هنگام خروج همان فردي که نيمه در آوار قرار دارد بسيار حساب‌شده عمل کنيد. يک حرکت اشتباه مي‌تواند باعث شود که ديوار نيمه‌خراب روي سرش خراب شود و براي هميشه صدايش قطع شود. مي‌دانستيد يکي از بيماري‌هاي رواني رايج بعد از زلزله مختص کساني است که با همين حرکت اشتباه باعث مرگ عزيزي شدند و تا آخر عمر خود را سرزنش مي‌کنند که چرا آن روز آن حرکت اشتباه را کردند؟
منبع:
http://www.iranelika.com/
