saeedmir
Member
تاج محل نقطه اوج هنر معماران ايراني در هندوستان
تاج محل آرامگاه زيبا و باشكوه، ارجمند بانو ملقب به ممتاز محل، همسر محبوب پنجمين پادشاه گورکاني موسوم به شاه جهان است كه در نزديكي شهر اگرا و در 200 كيلومتري جنوب دهلي نو پايتخت هند واقع شده است.
ممتاز محل نوة پسري غياث بيک اعتمادالدولة تهراني بود. اعتمادالدوله در 984 از قزوين به هند رفت و پس از چندي ديوان سالار دربار اکبر (حک : 963ـ1014) شد (خافي خان نظام الملکي ج 1 ص 263 اورنگ آبادي ج 1 ص 128ـ 129). ممتازمحل در 1021 با شاهزاده خرم (شاه جهان) ازدواج کرد. شاه جهان به سبب علاقة بسيار به ممتاز محل حتي مهر سلطنتي را به وي سپرده بود و اختيارات مالي گسترده اي به او تفويض مي کرد (لاهوري ج 1 حصة 1 ص 96ـ 97 148 180) و حتي در سفرهاي جنگي او را همراه خود مي برد.
در يکي از همين سفرها به برهانپور * ممتاز محل پس از زادن چهاردهمين فرزند در ذيقعدة 1040 درگذشت و جسدش را موقتا در همانجا به خاک سپردند (همان ج 1 حصة 1 ص 385ـ 386 393). شش ماه بعد پس از انتقال جنازه به اکبرآباد آن را در پانزدهم جمادي الا´خرة 1041 در محلي واقع در جنوب آگره در ساحل رود جمنا دفن و بناي تاج محل را شروع کردند (همان ج 1 حصة 1 ص 402ـ 403). شاه جهان به سبب علاقه به ممتاز محل و نيز وصيت خود او بر آن شد تا زيباترين مقبره را براي او بسازد.
وي قصد داشت براي خود نيز آرامگاهي در کران ديگر رود و برابر آن بسازد و اين دو بنا را با پلي به يکديگر متصل سازد به نشانه آنکه پيوند او و همسرش از جريان زمان هم عبور مي کند. قرار بود که بر خلاف نماي تاج محل که از مرمر سفيد بود، آرامگاه شاه از مرمر سياه باشد. اما سرنوشت بر اين شد که آرامگاه دوم هرگز برپا نشود و امپراتور در کنار همسرش آرام گيرد.
وي که دومين امپراتور گورکاني هند بود به ايران تبعيد شد. او در بازگشت به هند، گروهي از هنرمندان ايراني را با خود به همراه برد. بنا بر اين شگفت انگيز نيست که تاج محل از الگوهاي ايراني و ميراث معماري هندو بهره گرفته باشد.
◄ مشخصات تاج محل:
بناي آرامگاه برروي دو صفه روي هم قرار گرفته است. صفه اول 374 *141 و صفه دوم 120 *120 ذراع است. ساختمان مزار با طرح هشت بهشت طراحي و ساخته شده است. هشت بهشت يا هشت جنة نام نوعي طرح معماري است که بر اساس آن به طور معمول در وسط نقشه بنا يک فضاي مرکزي غالبا گنبدي شکل وجود دارد که از مرکز آن چهار محور تقارن عبور مي کند.
در دو طرف شرقي و غربي عمارت مزار، دو ساختمان کاملا همانند به صورت متقارن ساخته شده است. بنايي که در سمت غرب عمارت قرار گرفته، مسجدي است که از سه گنبدخانه و سه ايوان ترکيب شده است. در جبهه شرقي مزار بنايي مشابه مسجد ساخته شده که مهمانخانه مجموعه است و در همه خصوصيات کالبدي مانند مسجد است به جز آنکه محراب ندارد و بر روي سنگفرش آن شکل جانماز ايجاد نشده است.
در بالاي عمارت تاج محل، گنبد امرودي (گلابي) شکل قرار دارد که دو پوسته است. ارتفاع گنبد اصلي از روي صفه بيش از 50 متر است. در چهار طرف گنبد اصلي، چهار عدد طاقي با گنبد کوچک قرار دارد. وجود چهار گنبد کوچک در چهار سوي گنبد اصلي، سنت و شيوه اي است که آن را در مقبره امير اسماعيل ساماني در بخارا مي توان ملاحظه کرد. بنا بر اين، خصوصيت مزبور را مي توان از ويژگي هاي معماري ايراني دانست.
چهار منار در چهارگوشه صفه عمارت مزار وجود دارد. اين خصوصيت را بايد به معماري گورکاني نسبت داد. ساختن چهار منار در چهارگوشه يک عمارت در دوره تيموري رايج شد و در دوره گورکاني و به ويژه در تاج محل، آنها را به صورت مستقل از ساختمان، در چهار گوشه صفه ساختند. وجود چهار منار در گوشه هاي صفه موجب شکل گيري فضايي بصري - رواني شد که عمارت مزار در ميان آن اهميت ويژه اي يافته است، زيرا افزون بر خصوصيات حجمي يگانه و ممتاز آن، تمام سطح آن را با سنگ مرمر سفيد پوشانده اند، در حالي که سطح صفه اول و نيز مهمانخانه و مسجد واقع در دو سوي آن را با سنگ سرخ پوشانيده اند. در جلوي عمارت آرامگاه، باغي مربع شکل ساخته شده است. مربع يکي از شکل هاي کامل و به ويژه يکي از شکل هاي مهم و مقدس در فرهنگ طراحي معماري و شهري در ايران است. عرصه باغ نيز با طرح چهارباغ که يکي از مهمترين الگوهاي طراحي باغ ايراني است، ساخته شده است. در اين شيوه، عرصه باغ توسط دو معبر متقاطع به چهار قسمت تقسيم مي شد. هر يک از اين چهار عرصه نيز دوباره به چهار قسمت تقسيم مي شد و اين روند تا جاي ممکن ادامه مي يافت و فضاي هر سطح با درختان و گلهاي متنوع پوشانده مي شد.
در متون تاريخي به نام معمار اين مجموعه اشاره نشده است اما در برخي از متن هاي متأخر، از شخصي به نام استاد عيسي نام برده شده که بعضي او را اهل شيراز و عده اي وي را اهل استانبول دانسته اند. برخي از پژوهشگران نيز به يک نسخه خطي اشاره کرده اند که در آن به «استاد عيسي شيرازي نقشه نويس» و «امانت خان شيرازي طغرانويس» اشاره شده است. علاوه بر اين، در برخي از متون به شخصي به نام استاد احمد لاهوري اشاره شده است. هرچند که وجود يک معمار لاهوري در طراحي تاج محل به معني فقدان يک يا چند معمار ايراني نيست. زيرا مي توان اظهار داشت که طراحي و ساخت اين مجموعه عظيم و با شکوه، تنها توسط يک معمار صورت نپذيرفته است و به احتمال زياد چند نفر معمار و عده کثيري هنرمند در اين کار مشارکت داشته اند.
دروازه با شکوه ورودي باغ و مزار با نام جلوخان ، در وسط جبهه متصل به باغ قرار گرفته است و طرحي تقريبا مانند هشت بهشت اما به شکلي ساده دارد. جلوخان نوعي فضاي شهري به حساب مي ايد که غالبا به عنوان فضايي رابط ميان يک فضاي معماري و يک فضاي شهري مانند بازار، معبر يا ميدان مورد استفاده قرار مي گرفته است. در طراحي مجموعه تاج محل، اصل سلسله مراتب (توجه به نحوه ترتيب، تنظيم و استقرار عناصر بر اساس اهميت معنوي و نمادين فضاها) مورد توجه بوده است.
تاج محل آرامگاه زيبا و باشكوه، ارجمند بانو ملقب به ممتاز محل، همسر محبوب پنجمين پادشاه گورکاني موسوم به شاه جهان است كه در نزديكي شهر اگرا و در 200 كيلومتري جنوب دهلي نو پايتخت هند واقع شده است.
ممتاز محل نوة پسري غياث بيک اعتمادالدولة تهراني بود. اعتمادالدوله در 984 از قزوين به هند رفت و پس از چندي ديوان سالار دربار اکبر (حک : 963ـ1014) شد (خافي خان نظام الملکي ج 1 ص 263 اورنگ آبادي ج 1 ص 128ـ 129). ممتازمحل در 1021 با شاهزاده خرم (شاه جهان) ازدواج کرد. شاه جهان به سبب علاقة بسيار به ممتاز محل حتي مهر سلطنتي را به وي سپرده بود و اختيارات مالي گسترده اي به او تفويض مي کرد (لاهوري ج 1 حصة 1 ص 96ـ 97 148 180) و حتي در سفرهاي جنگي او را همراه خود مي برد.
در يکي از همين سفرها به برهانپور * ممتاز محل پس از زادن چهاردهمين فرزند در ذيقعدة 1040 درگذشت و جسدش را موقتا در همانجا به خاک سپردند (همان ج 1 حصة 1 ص 385ـ 386 393). شش ماه بعد پس از انتقال جنازه به اکبرآباد آن را در پانزدهم جمادي الا´خرة 1041 در محلي واقع در جنوب آگره در ساحل رود جمنا دفن و بناي تاج محل را شروع کردند (همان ج 1 حصة 1 ص 402ـ 403). شاه جهان به سبب علاقه به ممتاز محل و نيز وصيت خود او بر آن شد تا زيباترين مقبره را براي او بسازد.
وي که دومين امپراتور گورکاني هند بود به ايران تبعيد شد. او در بازگشت به هند، گروهي از هنرمندان ايراني را با خود به همراه برد. بنا بر اين شگفت انگيز نيست که تاج محل از الگوهاي ايراني و ميراث معماري هندو بهره گرفته باشد.
◄ مشخصات تاج محل:
بناي آرامگاه برروي دو صفه روي هم قرار گرفته است. صفه اول 374 *141 و صفه دوم 120 *120 ذراع است. ساختمان مزار با طرح هشت بهشت طراحي و ساخته شده است. هشت بهشت يا هشت جنة نام نوعي طرح معماري است که بر اساس آن به طور معمول در وسط نقشه بنا يک فضاي مرکزي غالبا گنبدي شکل وجود دارد که از مرکز آن چهار محور تقارن عبور مي کند.
در دو طرف شرقي و غربي عمارت مزار، دو ساختمان کاملا همانند به صورت متقارن ساخته شده است. بنايي که در سمت غرب عمارت قرار گرفته، مسجدي است که از سه گنبدخانه و سه ايوان ترکيب شده است. در جبهه شرقي مزار بنايي مشابه مسجد ساخته شده که مهمانخانه مجموعه است و در همه خصوصيات کالبدي مانند مسجد است به جز آنکه محراب ندارد و بر روي سنگفرش آن شکل جانماز ايجاد نشده است.
در بالاي عمارت تاج محل، گنبد امرودي (گلابي) شکل قرار دارد که دو پوسته است. ارتفاع گنبد اصلي از روي صفه بيش از 50 متر است. در چهار طرف گنبد اصلي، چهار عدد طاقي با گنبد کوچک قرار دارد. وجود چهار گنبد کوچک در چهار سوي گنبد اصلي، سنت و شيوه اي است که آن را در مقبره امير اسماعيل ساماني در بخارا مي توان ملاحظه کرد. بنا بر اين، خصوصيت مزبور را مي توان از ويژگي هاي معماري ايراني دانست.
دروازه با شکوه ورودي باغ و مزار با نام جلوخان ، در وسط جبهه متصل به باغ قرار گرفته است و طرحي تقريبا مانند هشت بهشت اما به شکلي ساده دارد. جلوخان نوعي فضاي شهري به حساب مي ايد که غالبا به عنوان فضايي رابط ميان يک فضاي معماري و يک فضاي شهري مانند بازار، معبر يا ميدان مورد استفاده قرار مي گرفته است. در طراحي مجموعه تاج محل، اصل سلسله مراتب (توجه به نحوه ترتيب، تنظيم و استقرار عناصر بر اساس اهميت معنوي و نمادين فضاها) مورد توجه بوده است.
