حتماً! بیایید از صفر و کاملاً ساده یاد بگیریم که چطور با لینوکس کار کنیم.
از نصبش شروع نمی‌کنیم (مگر بخوای)، بلکه از استفاده روزمره و پایه شروع می‌کنیم، مثل کار با فایل‌ها، دستورات ترمینال، اجرای برنامه‌ها و...
پیش‌نیاز:
فرض می‌کنیم که یه توزیع محبوب مثل Ubuntu یا Linux Mint نصب داری (یا داخل ماشین مجازی داری).
۱. آشنایی با محیط
در لینوکس، معمولاً دو روش برای کار هست:
● محیط گرافیکی (مثل ویندوز):
فایل‌ها در چیزی شبیه File Explorer هست (معمولاً اسمش Files یا Nemo یا Dolphin).
برنامه‌ها رو از منوی برنامه‌ها باز می‌کنی (شبیه Start در ویندوز).
تنظیمات مثل شبکه، صدا، نور، در بخش "Settings" هست.
● ترمینال (خط فرمان - Terminal):
جایی که می‌تونی با تایپ دستورها، با سیستم ارتباط برقرار کنی. ترمینال قدرتمندترین ابزار لینوکسه.
۲. کار با ترمینال – دستورات پایه
۱. دیدن فایل‌ها و پوشه‌ها
ls
لیست محتویات پوشه فعلی رو نشون می‌ده.
۲. رفتن به یک پوشه
cd Downloads
می‌ری داخل پوشه‌ی Downloads.
برای برگشتن:
cd ..
۳. ساخت پوشه
mkdir پروژه‌من
۴. حذف فایل یا پوشه
rm myfile.txt # حذف فایل
rm -r پوشه‌ام # حذف پوشه با تمام محتویات
۵. ساخت یک فایل متنی ساده
touch note.txt
۶. ویرایش فایل متنی
nano note.txt
یه ویرایشگر ساده توی ترمینال باز میشه. بعد از نوشتن، با Ctrl + X و بعد Y ذخیره کن.
دستورات خط فرمانش که همان دستورات Dos است ، کدوم از اون یکی کپی کرده؟
سؤال خیلی جالبیه!
در ظاهر، بعضی دستورهای لینوکس و داس (DOS) شبیه هم هستن، ولی در واقع، هیچ‌کدوم از اون یکی "کپی" نکرده. دلیل شباهت‌ها برمی‌گرده به ریشه تاریخی مشترک، نه کپی‌کاری. بیاین با هم بررسی کنیم:
اول تاریخ رو بدونیم:
لینوکس
ریشه‌اش برمی‌گرده به یونیکس (Unix)، که در سال ۱۹۶۹ در AT&T ساخته شد.
لینوکس در ۱۹۹۱ به‌دست لینوس توروالدز ساخته شد و از یونیکس الهام گرفته.
دستورات ترمینال لینوکس، اکثراً یونیکسی هستن. مثل:
ls, cd, cp, mv, rm, chmod, grep, cat و...
DOS
مخفف Disk Operating System
توسط مایکروسافت در اوایل دهه ۱۹۸۰ ساخته شد.
پایه‌اش یونیکس نیست، بلکه خیلی ساده‌تره و از سیستم‌های قدیمی‌تر مثل CP/M الهام گرفته شده.
دستورهای اون مثل:
dir, cd, copy, del, type, attrib, cls, format
شباهت‌ها و تفاوت‌ها
مفهوم یا کارلینوکسDOS
لیست فایل‌هاlsdir
تغییر پوشهcdcd
کپی فایلcpcopy
حذف فایلrmdel
نمایش محتواcattype
پاک‌کردن صفحهclearcls
می‌بینی؟ کارکردشون یکیه، ولی اسم‌ها متفاوتن. چون از فلسفه‌های متفاوتی میان.
پس کدوم یکی از اون یکی کپی کرده؟
هیچ‌کدوم!
لینوکس از یونیکس مشتق شده (خط فرمان یونیکسی)
DOS از CP/M و سیستم‌های ساده‌تر مشتق شده
فقط چون بعضی وظایف عمومی هستن (مثلاً دیدن فایل‌ها یا تغییر پوشه)، طبیعیه که دستورات مشابه باشن یا حتی اسم‌های مشابه بگیرن.
نتیجه:
شباهت‌ها اتفاقی یا به‌خاطر نیازهای مشترکن، نه کپی‌کاری
فلسفه و تاریخچه‌شون جداست
لینوکس از یونیکس اومده (قوی، چندکاربره، حرفه‌ای)
DOS مستقل و ساده‌تر بوده (برای رایانه‌های خانگی اولیه)
اگه دوست داری، می‌تونم یه جدول کامل‌تری درست کنم که دستورات مشابه در لینوکس و داس رو در کنار هم بیاره تا بهتر ببینی تفاوت‌ها چیه. بگی کافیه!
اینم یه جدول کامل و ساده که دستورات رایج در لینوکس و DOS رو کنار هم گذاشتم تا ببینی هرکدوم چطور یه کار مشابه انجام می‌دن، ولی با دستوری متفاوت:
جدول مقایسه دستورات لینوکس و DOS
عملکرد موردنظر لینوکس (Unix/Linux) داس (DOS/Windows CMD)
نمایش محتویات پوشهlsdir
رفتن به پوشهcd foldernamecd foldername
برگشتن به پوشه قبلیcd ..cd ..
ساخت پوشهmkdir foldernamemkdir foldername
حذف پوشهrm -r foldernamermdir foldername /s
کپی فایلcp file1 file2copy file1 file2
جابجا/تغییر نام فایلmv file1 file2move file1 file2
حذف فایلrm file.txtdel file.txt
نمایش محتویات فایلcat file.txttype file.txt
پاک‌کردن صفحهclearcls
پایان دادن به برنامه/ترمینالexitexit
جستجو در فایل‌هاgrep "متن" file.txtfind "متن" file.txt
نمایش تاریخ و زمانdate , timedate , time
تغییر مجوز فایلchmod +x file.sh(ندارد)
اجرای فایل اجرایی./programprogram.exe
نمایش مسیر فعلیpwdcd
اجرای دستور به عنوان مدیرsudo دستور(معمولاً نیاز ندارد)
آفرین! دقیقاً درست دیدی — دستور chmod یکی از مهم‌ترین ابزارها در هاست‌های لینوکسی (مثل cPanel یا DirectAdmin) هم هست. بذار به زبان خیلی ساده توضیح بدم که این دستور چیه و چرا توی هاست‌ها هم باهاش سروکار داریم:
chmod یعنی چی؟
chmod مخفف Change Mode هست.
با این دستور می‌تونی مجوز (Permission) فایل یا پوشه رو تغییر بدی؛ یعنی تعیین کنی:
چه کسی بتونه اون فایل رو:
بخونه (read = r)
بنویسه (write = w)
اجرا کنه (execute = x)
چرا در هاست لینوکسی مهمه؟
در هاست لینوکسی:
فایل‌های PHP، HTML، عکس‌ها و پوشه‌ها روی سرور ذخیره شدن.
اگه مجوزها درست نباشن:
سایتت ممکنه لود نشه!
یا ممکنه امنیتت پایین بیاد (مثلاً هکر بتونه فایلی رو اجرا یا ویرایش کنه!)
مثلاً برای پوشه‌ها معمولاً این مجوز درسته:
chmod 755 foldername
و برای فایل‌های PHP یا HTML:
chmod 644 file.php
---
عددها چی‌ان؟ (به ساده‌ترین شکل ممکن)
مثلاً: chmod 755 myfolder
این عدد از ۳ بخش تشکیل شده:
۷ = صاحب فایل (همه‌چیز مجازه: خواندن، نوشتن، اجرا)
وقتی توی File Manager هاست روی یک فایل کلیک می‌کنی و می‌زنی "Permissions"، اونجا در واقع همون chmod پشت صحنه اجرا میشه!
جمع‌بندی ساده:
chmod یعنی تعیین اینکه کی چی‌کار می‌تونه بکنه با فایل
توی هاست لینوکسی خیلی مهمه چون اگه اشتباه تنظیم بشه:
سایت کار نمی‌کنه
یا ممکنه امنیتت به خطر بیفته
لینوکس دسکتاپ نداره مثل ویندوز تا شورتکات برنامه هایت را رویش بچینی؟
لینوکس دسکتاپ هم داره مثل ویندوز، ولی شکل و اسمش فرق می‌کنه و انعطافش بیشتره.
یعنی می‌تونی محیط گرافیکی داشته باشی که روی اون برنامه‌ها رو اجرا کنی، آیکون بذاری، شورتکات درست کنی و حتی دسکتاپ رو شخصی‌سازی کنی.
1. GNOME
محیطی ساده، مدرن و تمیز که بیشتر روی راحتی کاربر تمرکز داره. منوی برنامه‌ها و نوتیفیکیشن‌ها مرتب و منظم هستند. خیلی از توزیع‌های معروف مثل اوبونتو از GNOME استفاده می‌کنند.
2. KDE Plasma
خیلی قابل تنظیم و زیباست، می‌تونی ظاهر و رفتار پنجره‌ها، آیکون‌ها، منوها و ... رو به دلخواه تغییر بدی. امکانات زیادی داره و برای کسانی که دوست دارن دسکتاپشون کاملاً شخصی‌سازی بشه عالیه.
3. XFCE
محیطی سبک و سریع که منابع کمی مصرف می‌کنه. مناسب کامپیوترهای ضعیف یا کسانی که سرعت و سادگی می‌خوان. ظاهرش ساده‌تره ولی قابل اعتماد و کارآمده.
4. Cinnamon
محیطی با ظاهر شبیه ویندوز که برای کسانی ساخته شده که دوست دارن تجربه کار با لینوکس شبیه ویندوز باشه. منوها، پنجره‌ها و دسکتاپ راحت و آشنا هستن.
5. Mate
شبیه GNOME قدیمی‌تره، برای کسانی که محیط ساده و سنتی‌تر می‌خوان. سبکه و سریع.
هر کدوم ویژگی‌ها و ظاهر خاص خودشون رو دارن و می‌تونی به راحتی بینشون انتخاب کنی.
فرض کن لینوکس را نصب کردم و اومده بالا ، چی می بینم ، چی باید نصب کنم و از کجا نصب کنم و چطوری؟
جواب:
خوبه، فرض کنیم لینوکس رو نصب کردی و سیستم بالا اومده. اینجا یه راهنمای ساده برای شروع:
وقتی وارد لینوکس می‌شی معمولاً یک محیط دسکتاپ می‌بینی (مثل GNOME یا KDE) که شبیه ویندوزه:
منو یا نوار وظیفه برای دسترسی به برنامه‌ها
آیکون‌هایی روی دسکتاپ (شورتکات‌ها)
پنجره‌ها و فایل‌ها
برای نصب برنامه‌ها در لینوکس، بیشتر از مدیر بسته (Package Manager) استفاده میشه. مدیر بسته مثل یک فروشگاه برنامه‌ست که برنامه‌ها رو دانلود، نصب و آپدیت می‌کنه.
چطوری برنامه نصب کنیم؟
1. استفاده از فروشگاه نرم‌افزاری (Software Center)
بسیاری از توزیع‌ها مثل اوبونتو یک برنامه گرافیکی دارند به نام Software Center یا Software Manager.
کافیه بازش کنی، اسم برنامه رو جستجو کنی و روی نصب بزنی.
2. استفاده از ترمینال با دستور apt (در اوبونتو و دبیان)
اگر دوست داری با خط فرمان کار کنی، ترمینال رو باز کن و بنویس:
sudo apt update
برای به‌روزرسانی فهرست برنامه‌ها
بعد:
sudo apt install packagename
مثلاً برای نصب مرورگر فایرفاکس:
sudo apt install firefox
3. برای توزیع‌های دیگه ممکنه دستور متفاوت باشه
مثلاً در فدورا از dnf استفاده می‌کنن:
sudo dnf install packagename
برنامه‌های پایه‌ای که بهتره نصب کنی:
مرورگر وب (اگر نیست): مثل Firefox یا Chrome
ویرایشگر متن: مثل VS Code، Sublime یا Gedit
نرم‌افزار آفیس: LibreOffice
پلیر ویدیو: VLC
ابزار فشرده‌سازی: مثل unzip و tar
نکته مهم
لینوکس معمولاً برنامه‌های زیادی به صورت پیش‌فرض داره، ولی اگه چیزی لازم داشتی، مدیر بسته یا Software Center بهترین راهه.
نصب نرم‌افزار در لینوکس با نصب آن‌ها در ویندوز بسیار متفاوت است. نیازی نیست که مرورگر وب را باز کنید و به دنبال برنامه بگردید. در عوض به دنبال نصاب نرم‌افزارها بر روی سیستم بگردید. مثلاً در اوبونتو یک مرکز نرم افزاری (Ubuntu Software Center) وظیفه‌ی نصب برنامه‌ها را به عهده خواهد گرفت. در لینوکس مینت نامش Software Manger است و در فدورا فقط تحت عنوان Software شناخته می‌شود.
شما با یک رابط پر زرق و برق طرف نیستید که برنامه‌ها را از وب بگیرد. توزیع لینوکسی شما شامل مخازن نرم‌افزاری مخصوص به خود است که شامل برنامه‌های کامپایل شده برای کار بر روی آن می‌شود. این برنامه‌ها قبل از آن که به دست شما برسد آزمایش‌شان را در مخازن مربوطه پس داده‌اند. اگر وصله‌ی امنیتی در کار باشد، توزیع لینوکس شما این وصله را به صورت امن و استاندارد در اختیار شما قرار خواهد داد.
در حقیقت این مرکز نرم افزاری بسیار شبیه به اپ‌استور اپل است. اپ‌استوری که پُر از برنامه‌های آزاد و منبع باز است با این تفاوت که این سرویس خیلی پیشتر از این که توسط اپل معرفی شود در توزیع‌های لینوکسی موجود بود و مورد استفاده روزانه‌ی کاربران قرار می‌گرفت.
البته برخی از برنامه‌های منبع بسته مانند گوگل کروم، استیم، اسکایپ، ماین کرافت و غیره بایستی از طریق جایی غیر از مدیر بسته توزیع لینوکس شما نصب شوند. شما می‌توانید آن‌ها را از طریق وب سایت رسمی برنامه، دانلود کنید و درست مانند کاری که در ویندوز انجام می‌دادید، نصبشان کنید. فقط مطمئن شوید که بسته‌ای را دریافت می‌کنید که با مشخصات توزیع شما همخوانی دارد. البته شما می‌توانید مخازن غیررسمی را به منظور نصب همین برنامه‌ها از طریق مرکز نرم افزاری توزیع خود اضافه کنید.
۱. آشنایی با محیط
۶. ویرایش فایل متنی
حذف برنامه:
نکات مهم:
www.zoomit.ir
