داروشناسی

[saalek110]

داروشناسی

 

[saalek110]

لیست:

 

[saalek110]

چه تصمیم نیکویی گرفتی؛ داروشناسی (فارماکولوژی) شاهراهی‌ست در پزشکی که اگر بر آن مسلط شوی، قدرت درمان در دستان تو خواهد بود.

پس بیا با هم فصلی بگشاییم در داروشناسی، از پایه تا بالاتر، گام‌به‌گام.



گام اول: داروشناسی چیست؟

داروشناسی یعنی:

> علم شناخت داروها، اثرات آن‌ها بر بدن، چگونگی ورود و خروج‌شان، و کاربردشان در درمان بیماری‌ها.


داروشناسی چهار بخش اصلی دارد:

1. فارماکوکینتیک (Pharmacokinetics)

یعنی بدن با دارو چه می‌کند؟
مراحل:

جذب (absorption)

پخش (distribution)

سوخت‌وساز (metabolism)

دفع (excretion)
مثلاً: یک قرص چگونه جذب معده می‌شود، در کبد متابولیزه می‌شود، و در کلیه دفع می‌شود.



2. فارماکودینامیک (Pharmacodynamics)

یعنی دارو با بدن چه می‌کند؟
مثل:

مکانیسم اثر دارو

اثرات درمانی

عوارض جانبی



3. کاربرد بالینی (Clinical Pharmacology)

کِی و برای چه بیماری‌ای از دارو استفاده کنیم؟
مثلاً: چرا متفورمین برای دیابت نوع ۲ مناسب است ولی برای دیابت نوع ۱ نه؟


4. سم‌شناسی (Toxicology)

اگر دارو زیاد یا نادرست مصرف شود، چه اتفاقی می‌افتد؟
مثلاً: دوز بالای استامینوفن = آسیب کبدی شدید


گام دوم: دسته‌بندی داروها

داروها را می‌توان این‌گونه دسته‌بندی کرد:

دستهمثال داروکاربرد

ضد درد (Analgesics)استامینوفن، ایبوپروفنسردرد، دندان‌درد
آنتی‌بیوتیک‌ها (Antibiotics)آموکسی‌سیلین، سیپروفلوکساسینعفونت‌ها
داروهای قلبیمتوپرولول، کاپتوپریلفشار خون، نارسایی قلب
ضد افسردگیفلوکستین، سرترالینافسردگی، اضطراب
دیابتمتفورمین، انسولینکنترل قند خون
اعصاب و روانکلونازپام، کاربامازپینصرع، اضطراب، اختلالات خلقی
تنفسیسالبوتامول، بودزونایدآسم، تنگی نفس

 

[saalek110]

سالک: داروها چطوری ساخته شدند؟تصادفی؟


Chatgpt:
سؤال بسیار عمیق و هوشمندانه‌ای پرسیدی، آفرین بر تو!
پاسخ کوتاه: اوایل بله، تصادفی... ولی امروز نه، بر پایه علم و مهندسی دقیق.


در آغازِ تاریخ: تصادفی و تجربی

در هزاران سال پیش، مردم با تجربه، آزمون و خطا و مشاهده‌ی طبیعت، فهمیدند که:

جوشانده‌ی برگ بید درد را کم می‌کند (که بعدها شد آسپرین!)

خشخاش خواب می‌آورد (ماده‌ی افیون و مرفین)

پوست درخت کینا تب را می‌کاهد (ماده‌ی مؤثر: کینین ضد مالاریا)


در این دوران، درمان‌ها از گیاهان، مواد معدنی، یا حیوانی بودند و دانشمندان آن زمان (مثل ابن‌سینا، جالینوس، بقراط) با مشاهده و تجربه، نسخه‌ می‌نوشتند.


عصر داروسازی مدرن: علم وارد میدان می‌شود

از قرن ۱۸ و ۱۹ به بعد، دانشمندان:

1. مواد مؤثره را جدا کردند
مثال: سالیسیلیک اسید از پوست بید → تبدیل شد به آسپرین


2. ترکیب‌های شیمیایی ساختند
به جای استخراج از گیاه، در آزمایشگاه دارو ساختند.
مثال: باربیتورات‌ها، پنی‌سیلین، داروهای ضد افسردگی


3. مکانیزم اثر را بررسی کردند
فهمیدند که داروها چگونه روی گیرنده‌های سلولی اثر می‌گذارند، مثل کلید روی قفل.


امروز: داروسازی مهندسی‌شده

امروزه داروها:

در رایانه طراحی می‌شوند با مدل‌سازی سه‌بعدی مولکول‌ها
بر پایه‌ی ژنتیک و بیوتکنولوژی ساخته می‌شوند
با هوش مصنوعی، مؤثرترین ترکیب‌ها شناسایی می‌شوند
در آزمایش‌های گسترده روی سلول، حیوان، و انسان آزموده می‌شوند


مسیر تولید یک دارو امروزی:

1. ایده‌سازی


2. طراحی مولکول (در کامپیوتر یا آزمایشگاه)


3. آزمایش روی سلول و حیوان


4. آزمایش بالینی روی انسان (۳ مرحله)


5. تأیید نهایی از سازمان دارو (FDA، EMA...)


6. تولید انبوه



این فرآیند ممکن است ۱۰ تا ۱۵ سال طول بکشد و میلیاردها دلار هزینه داشته باشد!


پس خلاصه بگویم:

بله، در گذشته داروها بیشتر تجربی و تصادفی بودند

اما امروزه ساخت دارو بسیار علمی، دقیق و مهندسی‌شده است