معماری برای صدا

[صدابرداران]

نوشتار پیش رو یک مقاله بلند درباره معماری است؛

معماری ساختمانی برای ضبط آثار صوتی

شاید نشر مقاله ای با رویکرد مستقیم معماری در مجله ای که مشخصا دغدغه های فنی جدی در زمینه تولید و ضبظ آثار صوتی دارد مساله ای بحث انگیز باشد، اما اگر فضاها و ساختمان هایی که فعالیت های حرفه ای مختلف در آنها انجام می گیرد را _ به درستی _ بخشی از ابزار و وسایل این فعالیت ها بدانیم، ساختمانی که برای ضبط آثار صوتی ساخته یا در نظر گرفته میشود نیز ابزاری از ابزارهای این حرفه و لاجرم بخشی از صنعت تولید وضبط صدا است، به ویژه که از منظر معماری، چنین ساختمانی، بنایی است خاص که عملکردی بسیار خاص دارد و درست به همین دلیل طراحی ویژه ای را می طلبد.

پیدایش ساختمان خوب اتفاقی نیست . این امر در اولین قدم به درکی عمیق و متقابل میان معمار و کارفرما بستگی دارد که در اینجا این دومی، احتمالا سرمایه گذاری است شاغل در، یا مرتبط با صنعت تولید موسیقی. اولین بخش از این نوشتار سعی می کند ضرورت انجام و نشر چنین پژوهشی را تشریح کند. در بخش های بعدی به تدریجی به مباحثی چون برنامه ریزی فضاهای این ساختمان، معرفی ویژگی های این فضاها، دغدغه ها و محدودیت های طراحی پرداخته خواهد شد و _ در نهایت _ پیشنهادها و راه حل هایی برای طراحی این گونه از بناها مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

چرا معماری استودیوی موسیقی مهم است ؟

اغلب معماری به عنوان ترکیبی از فرم، عملکرد و فناوری، و موضوعی مرتبط با دغدغه هایی خاص نظیر زمان، پول و مقررات شناخته می شود. سابقه ی مطرح شدن این کیفیات سه گانه ی معماری به تقسیم بندی بسیار مشهور ویترُویوس پولو Vitrovius Polo ، معمار رومی قرن اول میلادی، و حدود دو هزار سال قبل باز می گردد. از آن زمان تا به امروز این سه گانه به اشکال مختلف و توسط اندیشه گران و معماران بارها مورد تجدید نظر و نقد قرار گرفته است.

اولین مفهوم از این سه گانه، عملکرد یا سودمندی (به تعبیر خود ویترُویوس: Utilitas) است _ که می توان آن را دارای بعدی اجتماعی/کارکردی دانست_ و سومین واژه، کیفیت زیبایی شناسانه و هنرمندانه ساختمان(ویتروویوس: Venustas).

هدف اصلی این نوشتار نشان دادن چگونگی ارزیابی کیفیت عملکردی و بیان آن در قالب واژه هایی معین است و بررسی امکان همنشانی کیفیت عملکردی مناسب، با کیفیت زیبایی شناسانه و در عین حال معمارانه در طراحی یک ساختمان با کاربری کاملا تخصصی .

پرسش این است که آیا می توان ساختمانی برای مقاصدی کاملا تخصصی ساخت به طوری که عملکرد مورد انتظار استفاده کنندگان بنا را در فعالیت تخصصی شان کاملا برآوَرَد و همزمان، فقط دارای ارزش عملکردی نباشد و پاسخی درخور به نیازهای زیبایی شناسانه ی معماری فراهم کرد.

ضبط و تولید آثار صوتی نیاز به فضاهایی خاص و معین به لحاظ آکوستیکی دارند و ماهیت این فعالیت محدودیت های عملکردی سفت و سختی را به طراحی تحمیل خواهد کرد. با توجه به همین امر، برنامه ریزی، طراحی و مدیریت محیط کالبدی که بر رفتار، نحوه ی عملکرد و رضایت استفاده کنندگان، گروه ها و تمامی سازمان تاثیر مستقیم خواهد داشت، اهمیتی بنیادین می یابد.

اینکه محیط چگونه طراحی، ساخته و بهره برداری شود، منطقا منافع و هزینه هایی در بردارد. این پیامدها تا حد زیادی به کیفیتِ عملکردیِ مکان بستگی دارند. گذشته از کیفیت عملکردیِ مکان، روحِ فضا، ارزشِ نمادین و زیبایی شناختی آن ، مشارکت و رضایت کاربران بنا و فرهنگ حاکم بر حرفه ی استفاده کنندگانِ چنین بنای خاصی، نیز بر ارزیابی مزایا و هزینه های طراحی چنین محیط هایی تاثیر می گذارند. طراحی محیط کالبدی بدون پاسخ به تمامی این معیارهای موجب می شود تا نتوان به تاثیرات محیطی مورد نظر دست یافت.

” ضروریات عملکردی ” توضیح می دهد پاسخ طراحی باید”چه بکند” یا در زمان بهره برداری باید چگونه مورد استفاده قرار گیرد و نه اینکه این پاسخ باید دقیقا “چه باشد”. به عبارت دیگر این ضروریات عملکردی نمی گویند که فلان فضا چه شکلی دارد یا ابعاد و اندازه های آن چیست یا کجای ساختمان قرار گیرد، اما به طراح حکم می کند که نتیجه ی کارش برای تأمین چه منظوری استفاده خواهد شد. به کارگیری راهبردهای به دست آمده از ضروریات عملکردی، بر پایه ی عمل و اجرا، نباید خلاقیت طراح را محدود کند، بلکه باید بتوان حتی مفاهیم طراحی را ایجاد و باور کند.

از طرف دیگر به نظر میرسد یکی از وظایف معمار این است که با طراحی و ساخت محیطْ تلاش کند تا روش های زندگی و شغلی افرادی که در این محیط ها زندگی یا فعالیت می کنند را اصلاح نماید و بهبود بخشد.

بررسی تجربه های حرفه ای در زمینه ی تولید موسیقی نشان می دهد که بیشتر استودیوهای موجود در کشور بیشتر شکنجه گاه یا زندان هستند تا استودیو!… بدین معنا که کار تولید موسیقی ـ یا هر اثر شنیداری ـ در آنها بیشتر حکایت محکومیت با اعمال شاقه است تا خلق یک اثر هنری!

این پژوهش می تواند تمرینی در ارایه ی یک شیوه ی مناسب برای ساخت یک محیط حرفه ای و کارآمد در این زمینه و ـ شاید ـ گامی در اصلاح مشکلات حرفه ای مرتبط با محیط کاری شاغلین این صنعت باشد.

این نوشتار می کوشد تا در غالب پاسخ گویی به سوالاتی مانند پرسش های زیر مجموعه ای منسجم و همگرا از پیشنهادها و راه حل های معمارانه برای طراحی استودیوهای آثار صوتی فراهم آورد.

× چگونه و با چه روش هایی می توان ضرورتهای عملکردی یک ساختمان این چنینی را به دقت شناسایی کرد؟

×ارتباط فرم یک اثر معماری با عملکرد آن از طریق چه فرآیندی تبیین می شود به عبارت دیگر در ساختمان با عملکردی دقیق و تخصصی فرم واقعا تابع چیست؟

×فرم پاسخ گو به عملکرد آیا زیبا و معمارانه هم می تواند باشد و فرآیند تلفیق پاسخگویی به ضرورت های عملکردی و ارزش های معمارانه یک ساختمان چیست؟

مفاهیم و واژه های پایه ای

در ابتدا به نظر می رسد که باید مفاهیم و واژه هایی که اهمیتی بنیادین در پیشبرد و تحقق اهداف این پژوهش دارند به دقت مورد تحقیق و بررسی قرار گیرند.

معماری کیفیت گرا

این عبارت بیانگر نگرشی نسبتاً جدید در معماری است. این نگرش با تاکید بر دو نوع کیفیت تلاش در خلق فرایندی برای طراحی است که نتیجه آن عبارت اند از: کیفیت عملکردی و کیفیت معمارانه.

برای تعریف کیفیت عملکردی ابتدا باید تعریفی از عملکرد ارایه شود.

عملکرد

در روانشناسی واژه عملکرد (Function) به عنوان “قابلیت” یا “قدرت” معرفی شده است. فرهنگ های لغت این تعریف را با بیان “نوع خاصی از فعالیت”یا “روش انجام فعالیت” گسترش میدهند. در دهه ۱۹۶۰ بروجین (De Bruijn)از بنیان گزاران رشته تحلیل عملکردی، چهار نوع عملکرد متفاوت را برای ساختمان ها شناسایی میکند.

• عملکرد محافظتی: حفاظت از افراد و اموال آنان در برابر مضرات و خطرها، دخالت های بیرونی و…
• عملکرد تعیین قلمرو یا محدوده: معماری این امکان را فراهم می سازد تا یک مکان، بدون مزاحمت دیگران در مالکیت حقوقی و یا احساسی یک فرد یا گروهی از افراد قرار گیرد.
• عملکرد اجتماعی: معماری فضاها و مکان هایی را خلق میکند که مردم می توانند در آنها فعالیت های خود را به بهترین شکل ممکن انجام دهند. طرح مورد این پژوهش باید بیشتر به این نوع از عملکرد پاسخ دهد.
• عملکرد فرهنگی: ساختمان باید الزامات مرتبط با شکل و ویژگی های محیط را فراهم سازد. عملکرد فرهنگی مفاهیمی چون زیبایی شناسی، کیفیت معمارانه، طراحی شهری، برنامه ریزی و عوامل محیطی را در بر میگیرد.

بی شک این فهرست را بیش از این هم می توان گسترش داد و انواع دیکری از عملکرد را نیز شناسایی کرد اما نتیجه پژوهش بروجین اهداف مورد نظر این نوشتار را کاملا برآورده خواهد کرد.

کیفیت عملکردی

واژه کیفیت _ در رویکرد مورد نظر ما _ نشان میدهد که محصول طراحی تا چه حد الزامات خواسته شده را بر آورده ساخته است. واژه عملکردی اشاره به عملکرد یا عملکردهایی دارد که توسط بعضی چیزها، مثلا ساختمان ها، انجام میشود. بنابراین کیفیت عملکردی یک ساختمان به معنای قابلیت انجام عملکردهایی است که ساختمان برایشان پیش بینی و طراحی شده است.

کیفیت معمارانه

این عبارت در درجه اول و به طور عمده به کیفیت ترکیبی و بصری و معنای فرهنگی یا نمادین ساختمان مربوط میشود. بنابراین مکمل کیفیت عملکردی و حتی شاید در مواردی متضاد با آن به نظر میرسد. کارل ویبر عقیده دارد که ساختمان میتواند کامل به نظر برسد، حتی اگر فاقد ویژگی ها یا ارزش های معمارانه باشد. کیفیت معمارانه بنا بر ضروریات عملکردی فعالیتی که به منظور آن طراحی شده استوار نیست، بلکه وابسته به نقشی است که اثر در مباحث معماری بر عهده میگیرد. یک بنا تنها زمانی اثر معماری میشود که نقشی فرهنگی را در بسترش ایفا کند.

فرم

آرنهایم در کتاب جریان سازش جمله ی جالبی دارد.”طراحی تقریبا هیچ نیست مگر ایجاد شکل های ملموس و مشهود بنا.” این جمله _ خیلی ساده _ اهمیت فرم در معماری را، دست کم از نگاه جریانی خاص از اندیشه گران این رشته، نشان میدهد. در این نگاه موضوع اصلی این است که طراح چگونه به فرم مورد نظر خود دست می یابد، چه عواملی بر شکل گیری تصویر فضایی، اندازه، مقیاس، ریتم، سازماندهی فضایی، انتخاب رنگ و مصالح بنا تاثیر می گذارد و مهمتر از همه، تا چه حد فرم از نیازهای عملکردی تبعیت می کند.

لنگ در نقد نگاه مدرنیست های پیشگام چنین آورده: یکی از پایدارترین شعارهای معماری مدرن “فرم از عملکرد پیروی میکند” است. منتقدین گفته اند که طراحی ساختمان ها و شهر بیش از این گونه نبوده اند. یکی از اهداف مهم این پژوهش تلاش در بررسی رابطه واقعی و منطقی فرم و عملکرد است.

کیفیت زیبایی شناختی

این عبارت را شاید بتوان معیاری در سنجش زیبایی، جذبه، و اصالت یک بنا دانست. اینکه یک ساختمان چگونه به تجربه در می آید. آیا خوش آیند و دنج، صمیمانه و چشم نواز است و یا بر عکس، تنها به عملکردی تعریف شده پاسخ می دهد بی آنکه نیازی روانی یا زیبایی شناسانه را در نظر داشته باشد، موضوع بحث کیفیت زیبایی شناختی است.

مباحث فوق را میتوان در دیاگرام بالا خلاصه کرد. ناحیه ی همپوشانی چهار عامل فرم، عملکرد، ساختار و هزینه ها، جایی است که می توان به حصول کیفیت معمارانه امید بست…

ادامه دارد…

منبع: مجله صنعت صدا و تصویر ش. ۶۲

گردآوری: صدابرداران